درحال حاضر سازگاری با تغییرات منابع آب از اولویت های مدیریت یکپارچه منابع آب می باشد. یکی از ویژگی های اصلی یک ساختار سازگار، یادگیری آن در مقابل تغییرات و تجربیات گذشته می باشد. هدف مقاله حاضر ارزیابی ساختار نهاد آب در حوضه آبریز طشک-بختگان) در دو بخش نهاد رسمی و غیر رسمی (از منظر چارچوب یادگیری اجتماعی است. برای ارزیابی نهاد رسمی از مولفه های حلقه های یادگیری اجتماعی، گرایش و جهت استفاده شد. برای ارزیابی نهاد غیررسمی در حوضه ی مورد مطالعه، خشکسالی سال آبی 1387-1386 به عنوان تغییر فیزیکی وارده به سیستم منابع آب در نظر گرفته شد و واکنش نهاد آب در بخش غیررسمی نسبت به این تغییر مورد ارزیابی قرار گرفت. برای این ارزیابی از مولفه های فرآیند یادگیری اجتماعی شامل تعامل، اعتماد، درک وابستگی متقابل و عدالت اجتماعی، و مولفه های خروجی یادگیری اجتماعی شامل حلقه های یادگیری اجتماعی، وسعت، جهت و گرایش استفاده شد. ارزیابی نهادهای رسمی توسط تحلیل محتوای کیفی اسناد مرتبط با قوانین بخش آب و طرح های اجرایی صورت گرفت. ارزیابی نهادهای غیررسمی نیز با استفاده از روش های کیفی جمع آوری داده توسط روش نمونه گیری گلوله برفی و به صورت مصاحبه نیمه ساختار یافته و همچنین تحلیل این داده ها توسط روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. در بخش نهاد رسمی ارزیابی مجموعه قوانین مربوط به آب در مقیاس محلی نشان داد که این ساختار متکی به نهاد رسمی در سطح ملی بوده و ظرفیت یادگیری پایینی دارد. در بخش نهاد غیررسمی، به طورکلی در بالادست این حوضه مولفه های فرآیند یادگیری اجتماعی در سطوح پایینی ارزیابی شدند. اما در پاییندست به علت شدت تغییر وارده به سیستم منابع آب، این مولفه ها در سطح مطلوب تری ارزیابی شدند. همچنین ارزیابی مولفه های خروجی یادگیری اجتماعی نشان داد محدوده های پاییندست از ظرفیت یادگیری اجتماعی بالاتر (حلقه ی دوگانه و سه گانه یادگیری) نسبت به محدوده های بالادست برخوردارند و گرایش این اقدامات در پایین دست به سمت حفاظت بهتر منابع آب سوق پیدا کرده اند و از وسعت فردی فراتر رفته و به طور مشارکتی و جمعی عمل نموده اند. بنابراین این محدوده ها دارای ظرفیت سازگاری بالاتری نسبت به سایر محدوده ها هستند. برای نهاد آب حوضه آبریز طشک- بختگان پیشنهاد می گردد سازوکارهای تاثیرگذار و مستتر در قوانین بخش آب اصلاح شوند، حکمرانی ملی و متمرکز به حکمرانی محلی و ساختارهای مشارکتی و تعاملی انتقال یابد، نهادهای خصوصی و مردمی فعال شوند و درنهایت مولفه های فرآیند یادگیری که در سطح پایینی ارزیابی شدند بهبود پیدا کنند.

خشکسالی یکی از مهم ترین و مخرب ترین پدیده های اقلیمی است که تاثیر آن معمولا در مقیاس منطقه ای اهمیت بیشتری دارد. اهمیت پدیده خشکسالی در حوضه ای همچون بختگان به دلیل شرایط استراتژیک منطقه، وسعت اراضی کشاورزی و وجوددریاچه های بختگان و طشکبارزتر می باشد.هدف از انجام این تحقیق پایش خشکسالی، با استفاده از شاخص بارش استاندارد، تحلیل مشخصه های خشکسالی در مقیاس های زمانی 3، 6، 12، 24 و 48 ماهه و بررسی و تحلیل منحنی های تداوم- فراوانی و بزرگی - فراوانی می باشد. همچنین پهنه بندی تداوم و بزرگی خشکسالی در دوره بازگشت 20 سال و تحلیل نقشه های بزرگترین شدت خشکسالی رخ داده در دوره آماری 30 ساله (89-1360)، بررسی روند بارش و دما از دیگر اهداف این تحقیق می باشد. نتایج این پژوهش نشان داد که ایستگاه های واقع در مرکز و جنوب حوضه متحمل تداوم های طولانی تر و بزرگی خشکسالی بالاتر و درصد فراوانی خشکسالی شدیدتری نسبت به سایر ایستگاه ها بوده اند. منحنی های تداوم - دوره بازگشت و بزرگی- دوره بازگشت در مقیاس های مورد مطالعه نشان داد که با افزایش مقیاس زمانی و افزایش دوره بازگشت در ایستگاه ها، تداوم و بزرگی خشکسالی افزایش می یابد. بررسی پهنه بندی تداوم و بزرگی خشکسالی با دوره بازگشت 20 سال، نشان داد که تداوم های طولانی تر ناحیه شرقی حوضه و بزرگی های بالاتر ناحیه مرکزی و جنوبی حوضه را در بر می گیرد. بررسی پهنه بندی شدیدترین شدت خشکسالی، نشان داد که خشکسالی بسیار شدید از حوالی مرکز و جنوب حوضه وارد شده و از شمال حوضه خارج می گردد.

یکی از چالش های جدی در عصر حاضر تغییر اقلیم و تاثیر آن بر منابع آب در دسترس است. در این راستا بررسی تغییرات زمانی و مکانی بارندگی و دما، به عنوان پارامترهای تاثیرگذار بر وضعیت منابع آب، می تواند در ارزیابی شرایط هیدروکلیماتولوژی حوضه و اتخاذ سیاست های مدیریتی مناسب باشد. در این تحقیق ابتدا روند زمانی بارش و دما سالانه حوضه آبریز طشک-بختگان در یک دوره آماری 30 ساله (2010-1981) با استفاده از روش های آماری غیرپارامتریک من-کندال، اسپیرمن، شیب سن و پتی بررسی شد. سپس برای درک تفاوت مکانی این پارامترها در سطح حوضه از تکنیک های درونیابی عکس فاصله (IDW)، چندجمله ای محلی (LPI)، چندجمله ای جهانی (GPI) و روش تابع و روش تابع شعاعی (RBF) مختلف استفاده شد. نتایج نشان داد بارندگی طی دوره 1981-2010 به میزان 3/14درصد کاهش و دما به میزان 5/3 درصد افزایش داشته است که روند تغییرات برای بارش و دما به ترتیب در سال 2004 و 1985 اتفاق افتاده است. اما روند کاهش بارندگی در منطقه برخلاف افزایش دما معنی دار نیست. با این وجود، استفاده از روش کریجینگ برای بررسی تغییرات مکانی بارندگی و روش تابع شعاعی برای بررسی تغییرات مکانی دما در حوضه مورد مطالعه بدلیل کمترین خطای گزارش شده پیشنهاد می گردد. مقایسه تکنیک های درونیابی نیز نشان داد روش کریجینگ معمولی و توابع پایه شعاعی با حداقل خطا، بهترین روش برای تجزیه و تحلیل مکانی بارش و دما هستند.

مقدمه: توسعه کشاورزی در بالادست دریاچه های طشک و بختگان همراه با خشکسالی های رخداده در دهه 1380، منجر به کاهش شدید سطح آب دریاچه ها شده است. این مطالعه پتانسیل مدل سازی هیدرولوژی اجتماعی برای توصیف سیستم های درهم تنیده آب-انسان را با مفاهیم و روابط ساده نشان می دهد. روش­, : تمرکز این مطالعه روی توسعه مدل مفهومی هیدرولوژی اجتماعی به منظور شبیه سازی اندرکنش های پاسخ جامعه با هیدرولوژی در حوضه آبریز دریاچه های طشک و بختگان است. برای بخش اجتماعی مدل از متغیرهای حساسیت جامعه و پاسخ رفتاری و برای بخش هیدرولوژی از مدل بیلان آبی توسعه داده شده برای حوضه های خشک استفاده شده است. به دلیل گسترده بودن حوضه و تفاوت های مناطق مختلف آن فرض شده­, است که تغییر در اولویت های انسانی و حساسیت های جامعه برای ساکنین بالادست و پایین دست حوضه می تواند متفاوت باشد. محدوده زمانی این تحقیق سال های آبی 76-1375 تا 92-1391 است. یافته­, ها: یافته­, های پژوهش نشان داد که با توجه به میانگین خطای کمتر از 10% در شبیه سازی سطوح زیرکشت، انتخاب عوامل مؤثر بر حساسیت جامعه، انتخاب مناسبی بوده است. نتایج مدل سازی هیدرولوژی حوضه با درنظر گرفتن دو لایه خاک با ورودی سطح زیرکشت محاسباتی، نشان از دقت قابل قبول مدل در توانایی شبیه سازی جریان رواناب در حوضه آبریز طشک-بختگان داشت. نتیجه­, گیری: نتایج تحقیق نشان داد در نواحی بالادست حوضه که دارای بارش و منابع آب بیش تری است، درک جامعه از تهدید کیفیت زندگیشان پایین بوده و اولویت ساکنان آن تمایل به استفاده بیشتر از منابع آب و زمین است. اما در نواحی پایین دست حوضه با مشکلات زیست محیطی و کمبود منابع آب، مردم با درک بالایی از تهدید کیفیت زندگیِ خود، اولویت خود را به استفاده کمتر از منابع آب و زمین تغییر داده اند.

خشکسالی یکی از قدیمی ترین و اصلی ترین بلایای طبیعی است که انسان از دیرباز با آن آشناست. از آن جایی که بخش کشاورزی بیش ترین مصرف کننده آب در کشور است، در زمان بروز خشکسالی بیش ترین خسارت را متحمل می شود. از این رو، آسیب پذیری کشاورزان در دوره های خشکسالی بسیار بالاست. این مطالعه ضمن بررسی ابعاد آسیب پذیری کشاورزان حوضه آبریز بختگان، الگوهای آسیب پذیری مناطق مورد مطالعه را در راستای مدیریت ریسک خشکسالی تعیین می کند. از یک نمونه متشکل از 276 کشاورز که با استفاده از نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند، استفاده شد. بدین منظور، ابتدا با بکارگیری روش می-بار و والدرز آسیب پذیری کشاورزان در ابعاد پنج گانه تعیین شد. سپس بر اساس نتایج بدست آمده و با استفاده از روش داده کاوی، ده الگوی متمایز و مستقل آسیب پذیری استخراج شد. نتایج نشان دادند که آسیب پذیری زیرساختی بیش ترین اهمیت و آسیب پذیری روان شناختی کم ترین اهمیت را در تعیین الگوهای آسیب پذیری دارند. هم چنین، آسیب پذیری دارای مفهومی متفاوت در میان کشاورزان گوناگون است، این مطلب ناشی از درک و برداشت متفاوت کشاورزان هر منطقه است. بنابراین، بایستی دولت بر اساس ویژگی های هر منطقه و بر اساس ابعاد متفاوت آسیب پذیری در هر منطقه، سیاست ویژه همان منطقه را پیش گیرد. یافته های این مطالعه می تواند به سیاست گذاران جهت کاهش آسیب پذیری کشاورزان نسبت به خشکسالی از راه بهبود برنامه ریزی و بکارگیری استراتژی های مدیریت ریسک مناسب کمک کند.